راهنمای ساخت پرسشنامه برای استفاده در پژوهش

بسیاری از نظرسنجی‌ها با استفاده از پرسشنامه انجام می‌شود. این شکل از تحقیقات تجربی برای به دست آوردن اطلاعات در مورد یک جمعیت خاص، گروه، جامعه، مفهوم یا ایده خاص بسیار ارزشمند است. پرسشنامه برای تحقیق در رشته‌های مختلف مانند روانشناسی، جامعه‌شناسی، آموزش و تجارت مورد استفاده قرار می‌گیرد. از سوی دیگر در برخی اوقات پژوهشگر مجبور به ساخت پرسشنامه است چرا که پرسشنامه‌ای مطابق با هدف وی وجود ندارد. با ایران تحقیق همراه باشید تا در زمینه ساخت پرسشنامه اطلاعات بیشتری کسب نمایید.

انواع پرسشنامه

دو نوع پرسشنامه وجود دارد: پرسشنامه‌ای که پاسخ‌ دهنده می‌بایست سؤالات را خودش بخواند و به آن‌ها پاسخ دهد که پرسشنامه خود خوان نامیده می‌شود و پرسشنامه‌ای که سؤالات آن را مصاحبه‌گر مطرح می‌کند و پاسخ دهنده به‌صورت شفاهی به آن‌ها پاسخ می‌دهد که پرسشنامه تعامل محور نامیده می‌شود. دسته اول می‌تواند به‌صورت حضوری، از طریق نامه پستی، به‌صورت الکترونیکی یا آنلاین انجام شود. دسته دوم معمولاً به‌صورت چهره به چهره یا از طریق تلفن انجام می‌شود. میزان موفقیت هر یک به عوامل مختلفی ازجمله جمعیت هدف شما و اینکه چقدر خوب به هر روش پاسخ می‌دهند بستگی دارد.

ساخت پرسشنامه با توجه به اهداف پژوهش

قبل از شروع تحقیق خود سؤالی اساسی که باید از خود بپرسید این است که از پرسشنامه چه اطلاعاتی می‌خواهم بیرون بکشم؟ در هنگام انجام پژوهش، هدف پژوهشگر این است که هرچه ممکن است اطلاعات مناسب را به دست آورد تا در مورد سؤال تحقیق خود به نتیجه‌گیری منطقی برسد؛ بنابراین، در هنگام ارسال و یا انجام یک نظرسنجی، امید این است که اولاً بسیاری از پرسشنامه‌ها پر شوند و ثانیاً پاسخ‌های صادقانه دریافت شود. گرچه بسیاری از موارد می‌تواند این دو عامل را تحت تأثیر قرار دهد، اما هدف شما باید این باشد که میزان پاسخ دهی را به حد ممکن برسانید. قبل از اینکه شروع به طراحی پرسشنامه کنید باید به سؤالات زیر پاسخ دهید:

با طراحی پرسشنامه به چه اطلاعاتی می‌خواهید دست یابید؟

با استفاده از سؤال تحقیق خود باید بتوانید متغیرهای وابسته، مستقل و مخدوش‌کننده را که باید بررسی شوند شناسایی کنید. متغیرهای وابسته مواردی هستند که شما بیشتر باید به آن‌ها اهمیت دهید برای مثال اگر انجام یک نظرسنجی در مورد عادات غذا خوردن است سؤالات باید در حول‌وحوش عادات غذایی خاص پاسخ‌دهندگان باشد. متغیرهای مستقل مواردی هستند که با متغیرهای وابسته ارتباط دارند یا همبسته هستند مانند تحصیلات، درآمد و وضعیت اقتصادی و غیره؛ و در آخر، متغیرهای مخدوش‌کننده مواردی هستند که بر رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته تأثیر می‌گذارند.

جمعیت هدف شما چیست؟

بهترین جامعه آماری که مناسب پاسخ به سؤالاتی هستند که طرح نموده‌اید را مشخص سازید. این کار شامل مشخص کردن موقعیت جغرافیایی آن‌ها، بهترین وسیله دستیابی به آن‌ها و سایر عوامل مهم است. به‌عنوان‌مثال، اگر به‌طورکلی پرسشنامه‌ای در مورد عادت‌های غذایی طراحی می‌کنید، احتمالاً بهتر است از یک فرد بزرگسال یا سرپرست خانواده در مورد عادات غذا خوردن به‌جای کودک یا نوجوان سؤال کنید.

روش پژوهش و روش تحلیل شما چیست؟

در مرحله اول، شما باید مؤثرترین وسیله برای اجرای نظرسنجی خود برای جمعیت هدف خود را در نظر بگیرید. به‌عنوان‌مثال اگر از شهروندان سالخورده سؤال می‌کنید، ممکن است دوست داشته باشید تلفنی یا نظرسنجی حضوری داشته باشید. اگر افراد جوان جامعه مناسبی هستند احتمالاً نظرسنجی آنلاین یا پرسشنامه کاغذی برای آن گروه سنی مناسب‌تر است. علاوه بر این، شما باید دقیقاً نحوه تفسیر نتایج به‌دست‌آمده را مشخص کنید. این کار آن‌قدرها پیچیده نیست که به نظر می‌رسد. نکته کلیدی که باید هنگام تهیه نظرسنجی به یاد داشته باشید این است که سؤالات بسته پاسخ نتایج کم‌تری ارائه می‌دهند، درحالی‌که سؤالات باز پاسخ مانند مصاحبه نتایج بیشتری به همراه خواهد داشت؛ در نظر داشته باشید که تحلیل آن‌ها در مقایسه با سؤالات بسته پاسخ دشوارتر است.

انواع سؤالات در ساخت پرسشنامه

در ساخت پرسشنامه سه نوع سؤال اساسی وجود دارد که می‌توانید از پاسخ‌دهندگان خود بپرسید. این سه نوع سوالات عبارتند از:

بسته پاسخ: پرسش‌های بسته پاسخ، سؤالات متداول برای نظرسنجی‌ها هستند. آن‌ها فقط مجموعه پاسخ‌های مشخصی را به پاسخ‌دهنده ارائه می‌دهند و پاسخ‌دهنده مجبور است یکی از گزینه‌های ذکرشده را انتخاب کند.
باز پاسخ: این سؤالات به‌صورت پایان باز هستند و نیاز دارد که مخاطب درباره آن صحبت کند یا آن را کامل کند. هنگام صحبت، آن‌ها را بنویسد یا پاسخ خود را برای یک سؤال خاص تایپ کند.

سوال تلفیقی: این شکل از سؤال برای بسیاری از شرایط ایدئال است. این نوع، ترکیبی از هر دو فرم باز و بسته است. به‌عنوان‌مثال، شما درباره مورد خاصی نظر پاسخ‌دهنده را می‌پرسید سپس از او می‌خواهید دلیل انتخابش را بیشتر توضیح دهد.

موضوعات مهم دیگر در ساخت پرسشنامه

هنگام تهیه پرسشنامه موارد دیگری که باید در نظر بگیرید عبارتند از: انتخاب کلمه، ترتیب سؤال و طرح نظرسنجی است. کلماتی که انتخاب می‌کنید تأثیر چشمگیری بر نحوه درک پرسشنامه شما توسط پاسخ‌دهندگان خواهد داشت. کلمات روشن و دقیقی را انتخاب کنید که درک آن‌ها ساده است و همچنین سعی کنید از سؤالاتی که سوگیری در آن‌ها وجود دارد استفاده نکنید.

ثانیاً نحوه تنظیم سؤالات نیز باید اندکی دارای برنامه‌ریزی باشد؛ سؤالات باید از پرسش‌های عمومی‌تر آغاز شود و هرچه که پیش می‌رود به سؤالات اختصاصی‌تر بپردازد. سازمان‌دهی پرسشنامه باید ترغیب مخاطب در پاسخ دادن به همه سؤالات را تا حد امکان به وجود آورد؛ و در آخر اینکه، ظاهر پرسشنامه نیز می‌بایست به‌اصطلاح user-friend باشد یعنی اینکه پاسخ دهنده به‌راحتی بتواند با آن کار کند، مکان درج پاسخ‌ها را به‌ سادگی پیدا کند و صورت سؤالات شفاف و با فونت و اندازه مناسب باشد.

برای آشنایی با پرسشنامه‌های استاندارد و دانلود برخی از پرسشنامه‌های استاندارد در رشته‌های مختلف می‌توانید اینجا کلیک کنید.