ما تاکنون چندین نقد و تحلیل بر آثار بزرگ هنری را منتشر کرده‌ایم که از جمله آن‌ها نقاشی جیغ اثر ادوارد مونک، نقاشی شب پرستاره، و نقاشی های جنبش فوتوریسم (آینده نگری) درباره حرکت می‌باشند. در این مطلب نیز نقاشی تداوم حافظه اثر سالوادور دالی مورد بررسی قرار گرفته است.

سالوادور دالی نقاش اسپانیایی است که در سال ۱۹۰۴ به دنیا آمد و در سال ۱۹۸۹ درگذشت. او را می‌توان از مشهورترین نقاشان جنبش سوررئالیست دانست. سوررئالیست جنبشی ادبی و هنری بود که پس از جنگ جهانی اول در فرانسه شکل گرفت و بنیان گذار آن آندره برتون  (۱۹۶۶-۱۸۹۶) نویسنده و شاعر بود. برتون ضمن آشنایی با کار فروید در زمینه رویاها، روشی برای نوشتن «خود به خودی» ابداع کرد تا امکان بیان آزاد اندیشه‌ها و آرزوهای ناخودآگاه را فراهم کند. نقاشی تداوم حافظه مشهورترین اثر سالوادور دالی است که در سال ۱۹۳۱ میلادی در پاریس کشیده شده است.

آندره برتون: بنیان گذار جنبش سوررئالیسم

نقدی بر نقاشی تداوم حافظه اثر سالوادور دالی

 معنای ساعت‌های در حال ذوب شدن در این نقاشی چیست؟ معنای نقاشی تداوم حافظه به‌راحتی قابل درک نیست. در این نقاشی، چهار ساعت به‌طور برجسته بر روی یک صحنۀ بیابانی به تصویر کشیده شده‌اند. ساعت‌هایی که می‌بینید، آن‌طور که انتظار دارید، تخت یا مسطح نیستند، بلکه آن‌ها را در حال ذوب شدن می‌بینید. این نقاشی سؤالاتی را به ذهن متبادر می‌سازد. نخست این‌که چرا این ساعت‌ها در حال ذوب شدن هستند؟ چرا ساعت‌ها در بیابان قرار دارند؟ و مردم کجا هستند؟ اگرچه موضوع و محتوای نقاشی‌ ساعت‌های سالوادور دالی به نظر غیرمنطقی و نامعقول می‌رسد، اما وضوح زیاد و تقریباً نزدیک به کیفیت عکاسی این نقاشی، تعجب برانگیز است به‌طوری‌که خود دالی هنرش را رویای نقاشی‌شده توصیف می‌کند. مفهوم رؤیا در فهم سوررئالیسم ضروری است و نقشی کلیدی در معنی یافتن نقاشی تداوم حافظه نیز بازی می‌کند.

نقاشی تداوم حافظه: برای دیدن تصویر اصلی بر روی آن کلیک کنید

هنر سوررئالیست و اهمیت حالت رؤیا

ارائه بهترین اثر دیداری از آنچه شبیه به رؤیا است، یکی از مهم‌ترین اهداف سوررئالیست‌ها بود. در آغاز، سوررئالیسم ممکن بود کمی دیوانه‌وار به‌نظر برسد، اما همۀ ما رؤیاهایی داشته‌ایم که در آن افراد، مکان‌ها یا اشیایی که ربطی به هم ندارند به‌نحوی غیرقابل توضیح در هم می‌آمیزند. این احتمال وجود دارد که  نقاشی تداوم حافظه نشان دهنده یک حالت رؤیایی باشد. ساعت‌های در حال ذوب، گذر نامنظم زمان را هنگامی‌که رؤیا را تجربه می‌کنیم، نشن می‌دهند. آیا اتفاق افتاده که از خواب بیدار شوید و فکر کنید که نصف شب است در حالی‌که نزدیک صبح است؟ در حالی‌که هنگام روز و بیداری دنبال کردن زمان زیاد سخت نیست، اما هنگام خواب داستان به نحو دیگری است. روش‌های زیادی وجود دارند که ما معنای تداوم حافظه را تفسیر کنیم. اگر به این اثر هنری از منظر یک حالت رؤیایی نگاه کنیم، ساعت‌هایی که از شکل طبیعی خارج‌شده‌اند در دنیای رؤیا دارای قدرت هستند و به همین دلیل در حال ذوب شدن می‌باشد. در اثر هنری تداوم حافظه، سالوادور دالی بیان می‌کند که:

چگونه مفهوم بلااستفاده، بی‌ربط و دلخواه ما از زمان، در حالت رؤیا نمایان است. در جریان زندگی روزانه، همیشه پرمشغله‌ایم و سعی می‌کنیم که همۀ کارها را سر وقت انجام دهیم اما این تصور ما از زمان غلط است و باید زمان را نسبی بدانیم.

بسیاری از محققان حوزۀ هنر راجع به اهمیت ساعت‌ها، به‌ویژه ساعت‌های جیبی در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ بحث می‌کنند درست زمانی‌که سوررئالیست‌ها فعالیت داشتند. سوررئالیست‌ها به بیش‌تر چیزهای طبقۀ متوسط جامعه لبخند می‌زدند و آن‌ها را در آثار هنری خود می‌گنجانند، حتی اگر یک ساعت جیبی باشد.

سالوادور دالی نقاش سوررئالیست طرفدار فروید

معنای ساعت سالوادور دالی، انیشتین و نظریۀ نسبیت

برخی محققان حوزۀ هنر نیز معتقدند که ساعت‌های در حال ذوب دالی می‌تواند نشانه‌ای از نظریۀ مترقی انیشتین از نسبیت باشد، یک ایدۀ انقلابی جدید که به دهۀ ۱۹۳۰ بر می‌گردد. از طریق نظریۀ نسبیت، انیشیتن مفهوم جدیدی از زمان مطرح کرد که نسبی و پیچیده است و چیز ثابتی نیست که از طریق ابزاری مانند یک ساعت جیبی پیگیری شود. در اثر هنری تداوم حافظه، سالوادور دالی ساعت‌های در حال ذوبی را نشان می‌دهد و بنابراین بدین معناست که ساعت‌ها قدرت و ثبات‌شان را در دنیای محیط پیرامون خود از دست می‌دهند. شاید از طریق ساعت‌های در حال ذوب، سالوادور دالی می‌گوید که ماشین‌های ساده‌ای مانند ساعت دیواری یا جیبی ابزارهای بدوی و خارج از رده و حتی ناتوان در دنیای پس از انیشتین هستند.