دزدی علمی یا سرقت علمی

دزدی علمی که معادل انگلیسی آن plagiarism است در زبان فارسی به صورت‌های مختلفی ترجمه شده است که از جمله عبارتند از: دزدی علمی، سرقت علمی، دستبرد علمی و سوء استفاده علمی.

با توجه به اینکه دزدی علمی گاه به صورت اتفاقی و نادانسته اتفاق می‌افتد لزوم آموزش کامل در این زمینه ضروری است. در سال‌های اخیر مشاهده شده است که متأسفانه حتی برخی از اساتید و بزرگان علم ایران نیز به صورت ناخواسته درگیر این رویداد شده و اعتبار علمی چندین ساله آن‌ها زیر سوال رفته است. با توجه به اینکه در دانشگاه‌ها در زمینه دزدی علمی به دانشجویان و اساتید آموزشی ارائه نمی‌شود این مطلب را برای شما آماده کرده‌ایم.

تعریف دزدی علمی

واژه plagiarism یا دزدی علمی برای اولین بار در قرن اول میلادی توسط شاعر رومی به نام “مارتیال” برای ربودن شعرهایش توسط شاعر دیگری به کار رفت. این واژه در سال ۱۶۰۱ توسط بن جانسون به معنی کسی که متهم به دزدی ادبی است توصیف شد و واژه دستبرد یا دزدی علمی در حوالی سال ۱۶۲۰ از آن مشتق شد. این واژه در دایره‌المعارف ویکیپدیا به صورت تصاحب غیرواقعی، تقلید بسیار نزدیک یا ربودن و چاپ کلام، افکار، ایده‌ها و عبارات نویسنده دیگر و ارائه آن به عنوان کار اصیل خود تعریف شده است.

بعضی از موسسات علمی به دزدی علمی واکنش شدیدی نشان می‌دهند و دزدی علمی توسط پژوهشگران و اعضای هیئت علمی را با مجازات تحریم که از تعلیق و اخراج تا سلب اعتبار و امانتداری است روبرو می‌کنند. باید توجه داشت که استفاده از کپی کردن یا قرض کردن عبارات و تعویض کلمات تنها به مخفی کردن شدت تخلف کمک می‌کند. به عبارت دیگر این عمل یک فریب است که ربودن کار دیگری و سپس دروغ گفتن درباره آن را شامل می‌شود.

انواع دزدی علمی

۱- استفاده از منابع و عدم استناد به آن‌ها

۱-۱- نویسنده‌ای که از کار دیگری کلمه به کلمه به عنوان کار خود استفاده می‌کند.

۱-۲- نویسنده قسمت‌های قابل توجهی از متن یک منبع را بدون تغییر کپی می‌کند.

۱-۳- نویسنده برای پنهان کردن دزدی علمی می‌کوشد از منابع مختلف علمی کپی کند و با تعدیل مختصر آن‌ها را با هم تطبیق دهد.

۱-۴- نویسنده در عین حال که مطالب ضروری از منابع را نگه داشته است اما ظاهر مقاله را با تغییر عبارات و کلمات کلیدی مختصری دگرگون کرده است.

۱-۵- نویسنده به جای صرف وقت برای یک کار اصیل، با نقل قول و بازی با الفاظ از سایر منابع، آن‌ها را با هم منطبق می‌کند.

۱-۶- استفاده از کارهای گذشته خود به میزان قابل توجه.

۲- استفاده از منابع و استناد ناقص به آن‌ها

۲-۱- استفاده از نام یک نویسنده و عدم ارائه اطلاعات بیشتر در قسمت منابع.

۲-۲- نویسنده اطلاعات غیردقیق درباره منبع ارائه می‌کند که یافتن آن را غیرممکن می‌کند.

۲-۳- نویسنده به طور کامل به یک منبع استناد می‌دهد اما از گذاشتن متنی که کلمه به کلمه کپی شده در گیومه غفلت می‌کند.

۲-۴- نویسنده به همه منابع استناد کرده و همه نقل قول‌ها را در گیومه قرار داده اما مقاله کار اصیلی نیست (مشخص کردن این نوع بسیار دشوار است).

۲-۵- در این مورد نیز نویسنده در بعضی جاها به منابع استناد کرده اما در جای دیگری نقل قولی را از آن منابع آورده و به آن‌ها استناد نکرده است.

طبقه بندی رویگ از دزدی علمی

آقای رویگ دزدی علمی را شامل چهار دسته می‌داند که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌شود:

دسته اول: چاپ مجدد یک مقاله در بیش از یک مجله.

دسته دوم: تقسیم یک پژوهش به چند مقاله.

دسته سوم: استفاده مجدد از متن.

دسته چهارم: تخلف از قانون حق کپی رایت.

راهنمایی برای پیشگیری از دزدی علمی

– دستورالعمل مربوط به مؤلفین که توسط مجله ارائه شده است را مطالعه نمایید.

– همیشه از مشارکت دیگران و منبع ایده‌ها یا کلمات سپاسگزاری نمایید.

– استفاده از متن یا مواد کلمه به کلمه (نقل قول) باید داخل گیومه باشد.

– به منابع مورد استفاده در نگارش استناد نمایید.

– هنگام تفسیر ابتدا سعی کنید به طور کامل مفهوم را درک نمایید و سپس از کلمات خودتان استفاده نمایید.

– هنگامی که شک دارد مفهوم یا حقیقت یک دانش متداول است یا نه، از منبع استفاده نمایید.

– مطئمن شوید که استناد دهی را به صورت درست انجام دهید.

– اگر یک مطالعه پیچیده می‌تواند به صورت یک کل به هم پیوسته ارائه گردد این کار را انجام دهید و نباید آن مقاله را به مقالات مجزا تقسیم کنید.

– هنگام ارسال یک مقاله برای انتشار، اطلاعاتی را که قبلاً منتشر کرده‌اید را به اطلاع ویراستاران و خوانندگان برسانید. در نامه روی جلد یا همان کاور لتر (Cover Letter) سردبیر می‌بایست مطلع باشد و خوانندگان از طریق برجسته کردن و استناد به کار منتشر شده قبلی آگاه شوند.

منابع:

– بهادری، محمد کریم؛ ایزدی، مرتضی؛ حسینپور فرد، محمدجواد. (۱۳۹۱). دستبرد علمی؛ مفاهیم، عوامل و راهکارها. مجله طب نظامی، ۱۴ (۳)، ۱۶۸-۱۷۷

– سهرابی، محمدرضا. (۱۳۹۱). دستبرد علمی: مصداق‌ها و روش‌های پیشگیری از آن. ژنتیک در هزاره سوم، ۱۰ (۳)، ۲۸۱۶- ۲۸۲۳